زبان یک ابزار ارتباطی است که علاوه بر ایجاد ارتباط میان افراد، بخشی از هویت فرهنگی و شخصی هر انسانی را تشکیل می‌دهد. در جامعه‌ی جهانی امروز، یادگیری زبان دوم تا حد بسیار زیادی اهمیت پیدا کرده است. بسیاری از والدین به دنبال آن هستند که فرزندانشان از سنین پایین با زبان‌های گوناگون و به خصوص انگلیسی آشنا شوند تا آینده‌ی بهتر و درخشان‌تری داشته باشند. تربیت کودک دوزبانه نه تنها مهارت‌های زبانی را ارتقا می‌بخشد، بلکه بر رشد هوش و خلاقیت، افزایش اعتمادبه‌نفس و تسهیل روابط اجتماعی نیز تاثیر مثبتی می‌گذارد. اما در اینجا این سوال پیش می‌آید که چگونه کودکی دوزبانه تربیت کنیم. آیا این اتفاق تنها با قرار گرفتن کودک در یک محیط چندزبانه محقق می‌شود یا والدین و مربیان متخصص باید کودک را در این زمینه پرورش بدهند؟ در این مقاله، از جنبه‌های علمی و کاربردی به موضوع پرورش کودک دوزبانه می‌پردازیم و راهکار برای دو زبانه شدن کودک را به طور دقیق مورد بررسی قرار می‌دهیم.
اهمیت یادگیری زبان دوم در کودکان
پیش از آن که به بررسی راهکارهای پرورش کودک دوزبانه بپردازیم، بهتر است ببینیم که اصلا چه فایده‌ای دارد که کودکی دوزبانه تربیت کنیم.
- تقویت هوش و مهارت‌های شناختی:
کودکانی که به یادگیری زبان دوم می‌پردازند همواره در حال انتخاب زبان مناسب با توجه به موقعیت هستند، و همین فعالیت ذهنی مداوم موجب تقویت عملکرد شناختی آنها می‌شود. این فرایند موجب تقویت هوش، مهارت‌های شناختی مانند حافظه، تمرکز، و حل مسئله آنها می‌شود. همچنین، ذهن آنها به دلیل مواجهه با ساختارهای متفاوت زبانی، انعطاف‌پذیرتر عمل می‌کند؛ که این نه تنها در یادگیری زبان، بلکه در بسیاری از جنبه‌های زندگی روزمره‌ی آنها نیز بسیار کارآمد است.
- تقویت مهارت‌های ارتباطی:
دوزبانه بودن کودکان این امکان را فراهم می‌کند که با افرادی از فرهنگ‌ها و زبان‌های مختلف ارتباط برقرار کنند. آنها با دوزبانه شدن بهتر می‌توانند منظور خود را بیان کنند، شنونده‌های بهتری می‌شوند و درک بالاتری از تفاوت‌های فرهنگی پیدا می‌کنند. این مهارت‌ها به تعامل بهتر کودک با دیگران کمک می‌کند.
- افزایش اعتماد به نفس:
کودکانی که به مهارت صحبت کردن به دو زبان دست پیدا می‌کنند، دارای حس ارزشمندی و افتخار می‌شوند. آنها با تصور اینکه به توانایی و موفقیت خاصی دست پیدا کرده‌اند در جامعه با اعتماد به نفس بیشتری حاضر می‌شوند.
- یادگیری سریع:
کودکان دوزبانه به دلیل درگیری با دو زبان مختلف مغز منعطف‌تری دارند که این مزیت باعث می‌شود بتوانند مهارت‌ها یا زبان‌های جدید را با سرعت بیشتری یاد بگیرند و در فرایند یادگیری بهتر عمل کنند.
- پایه‌ریزی آینده‌ای درخشان:
در دنیای امروز، تسط بر زبان دوم و حتی چند زبان مزیت بزرگی محسوب می‌شود و حتی از ملزومات بسیاری از مشاغل و فرصت‌های تحصیلی است. کودکانی که مهارت صحبت کردن به دو یا چند زبان را دارند، در آینده فرصت‌های شغلی و تحصیلی بهتری خواهند داشت و می‌توانند با فرهنگ‌ها و جوامع مختلف ارتباط مؤثرتری برقرار کنند.
محتوای قبل: کاربرد nobody، anybody، somebody و everybody در انگلیسی
بهترین سن یادگیری زبان دوم در کودکان
مغز انسان در سنین پایین، به‌خصوص سال‌های ابتدایی زندگی انعطاف زیادی دارد و به شکل شگفت‌انگیزی می‌تواند زبان‌های مختلف را بیاموزد. در این سنین، کودک به صورت طبیعی صداها، آواها و ساختارهای زبانی را درک کرده و به طور ناخودآگاه به آنها تسلط می‌یابد. بنابراین والدینی که قصد پرورش کودک دوزبانه را دارند، بهتر است از همین سال‌های آغازین زندگی فرزندشان بهره ببرند. اما سوالی که برای بسیاری از والدین پیش می‌آید این است که بهترین سن یادگیری زبان دوم برای فرزندشان چه سنی است. در این زمینه اختلاف نظرهایی وجود دارد و همین ممکن است شما را دچار سردرگمی کند. اما بهترین توصیه در این رابطه این است که کودک خود را از سن 3 یا 4 سالگی از طریق بازی، شعر، کلیپ و… با مفاهیم ابتدایی زبان دوم مانند الفبا یا لغات ساده آشنا کنید و در سنین بالاتر یعنی 7 سالگی امکان یادگیری زبان به طور حرفه‌ای را برای کودک خود فراهم کنید.
راهکارهای علمی و عملی برای دوزبانه شدن کودک
تا اینجا متوجه شدیم که دوزبانه شدن کودک از مزایای زیادی برخوردار است و خوب است که اگر کودکی داریم او را مسیر یادگیری زبان دوم قرار دهیم اما سوالی که مطرح می‌شود این است که چگونه و با استفاده از چه راهکارهایی؟ در این قسمت به بررسی راهکارهای علمی و عملی پرورش کودک دوزبانه می‌پردازیم.
1. شروع زودهنگام یادگیری
برخی مطالعات نشان می‌دهند که کودکان تا حدود ۷ سالگی توانایی ویژه‌ای برای یادگیری زبان به طور طبیعی دارند. بر اساس این مطالعات، این دوران، بهترین زمان برای شروع آموزش زبان دوم است. ثبت‌نام در کلاس‌هایی که مخصوص کودکان طراحی شده‌اند یا استفاده از اپلیکیشن‌هایی که آموزش را از طریق بازی و آهنگ ارائه می‌دهند، می‌تواند برای شروع عالی باشد.
2. روش “یک والد، یک زبان” (OPOL)
یکی از رویکردهای معتبر در پرورش کودک دوزبانه، روش “یک والد، یک زبان” (One Parent, One Language) است. در این روش، هر والد با کودک خود به یک زبان مشخص صحبت می‌کند. برای مثال، پدر باید همیشه به زبان فارسی با کودک خود صحبت کند و مادر باید همیشه به زبان انگلیسی با او صحبت کند. با استفاده از این روش کودک می‌تواند تشخیص دهد که هر والد نماینده‌ی کدام زبان است و بدین ترتیب بین این دو زبان دچار سردرگمی کمتری خواهد شد.
3. استفاده از روش غوطه‌وری یا immersion
در روش غرقه‌سازی کودک در محیطی قرار می‌گیرد که به طور پیوسته با زبان در ارتباط باشد. برای مثال اگر می‌خواهید کودکی انگلیسی یاد بگیرد، سعی کنید به طور منظم برای او انیمیشن و موزیک انگلیسی پخش کنید. در موقعیت‌های مختلف با او انگلیسی صحبت کنید. بازی‌ها و اپلیکیشن‌های انگلیسی را در اختیار او قرار دهید و به طور کلی کودک را مدام در معرض زبان قرار دهید.
4. استفاده از روش زبان اقلیت در خانه (MLAH)
در برخی خانواده‌ها، والدین زبان مشترکی دارند اما دوست دارند فرزندشان زبانی دیگر را نیز بیاموزد. در چنین مواقعی، والدین می‌توانند تصمیم بگیرند که در محیط خانه، همیشه از زبان دوم (که در محیط بیرون کمتر با آن مواجه می‌شوند) استفاده کنند. این روش، مخصوصاً در جوامعی کاربرد دارد که زبان رسمی متفاوت است یا کودک در مهدکودک و مدرسه در معرض زبانی دیگر خواهد بود. با استفاده از “زبان اقلیت در خانه” کودک در هر دو محیط خانه و اجتماع، دو زبان را فرا می‌گیرد.
5. استفاده از بازی و سرگرمی
این مسئله که کودکان با استفاده از بازی بهتر مهارت‌ها را یاد می‌گیرند بر هیچکس پوشیده نیست. یادگیری زبان نیز از این قاعده مستثنی نیست و برای اینکه کودک بتواند بهتر زبان را بیاموزد باید با علاقه در این مسیر گام بردارد و راه علاقه‌مند کردن کودک نیز آموزش زبان با استفاده از بازی است.
6. استفاده از داستان‌های جذاب
یکی از ابزارهای یادگیری زبان برای کودکان می‌تواند داستان باشد؛ به این صورت که داستان را با تلفظ صحیح برای او بخوانید یا صوت داستان را برای او پخش کنید تا گوش او با لغات و ساختارهای جدید آشنا شده و ضمن یادگیری تلفظ صحیح، ساختارها را یاد گرفته و دایره واژگانش نیز گسترش پیدا کند.
7. شرکت در کلاس‌های گروهی با هم‌سن و سالان
یکی از بهترین روش‌ها برای تربیت کودک دوزبانه، ثبت نام کودک در کلاس‌های گروهی است تا کودک بتواند در فضایی شاد و تعاملی و تحت نظر اساتید متخصص زبان را بیاموزد؛ در این روش کودک زبان را به صورت واقعی و در تعامل با هم‌سن و سالان خود می‌آموزد و بدین صورت او می‌تواند نحوه‌ی ارتباط به زبان دوم را به بهترین نحو بیاموزد.
8.استفاده از اپلیکیشن‌ها و پلتفرم‌های آموزش زبان
با پیشرفت تکنولوژی ناخودآگاه یکی از روش‌های یادگیری زبان استفاده از اپلیکیشن‌ها و پلتفرم‌های آموزش زبان است. امروزه بسیاری از این فناوری‌ها با بهره‌گیری از هوش مصنوعی، سیستم تشخیص صدا را اضافه کرده و با ارائه‌ی بازخورد مناسب تجربه‌ای شخصی‌سازی‌شده و کارآمد برای کودک ایجاد می‌کنند. این ابزارها یادگیری زبان دوم را برای کودک دقیق، هوشمند و سرگرم‌کننده می‌کنند.
9. ترکیب آموزش زبان و علایق کودک
یادگیری زبان ممکن است در مقاطعی کسل‌کننده و حوصله‌سربر شود، به خصوص برای کودکان که همواره به دنبال بازی و سرگرمی هستند؛ بنابراین بسیار اهمیت دارد که از روش‌هایی برای آموزش زبان استفاده کنید که با علایق کودکتان ترکیب شده باشد تا او با انگیزه‌ی بیشتری زبان را دنبال کرده و بهتر آن را بیاموزد؛ برای مثال یکی از مواردی که می‌توانید در این زمینه استفاده کنید آموزش زبان از طریق بازی است.
10. برنامه‌ریزی منظم ولی منعطف
یکی از اصول یادگیری زبان برای هر کسی داشتن یک برنامه‌ریزی منظم است که بتواند با آن استمرار خود در یادگیری زبان را حفظ کند. این مسئله برای کودکان نیز صدق می‌کند با این تفاوت که والدین یا اساتید آنها باید این کار را انجام داده و یک برنامه‌ی منظم ولی منعطف تنظیم کنند که به کودک کمک کند بدون خستگی و به طور مستمر به یادگیری زبان بپردازد. این برنامه‌ریزی بهتر است به گونه‌ای باشد که کودک در تایم‌های کوتاه و با روش‌هایی متنوع زبان را بیاموزد.
11. همراهی کودک توسط والدین
این نکته را فراموش نکنید که کودک شما هر چقدر هم که به کلاس برود اگر شما به عنوان والد او را همراهی و تشویق نکنید احتمال موفقیت او کم می‌شود. حتی اگر او را در کلاسزبان ثبت نام کرده‌اید لازم است که در خانه نیز از طریق خواندن داستان، پخش کردن کارتون و موسیقی و… با او زبان را تمرین کنید، به او بابت یادگیری پاداش بدهید و همواره او را حمایت کنید تا در این مسیر پیشرفت روزافزونی داشته باشد.
12. ارزیابی و برنامه‌ریزی مطابق نتایج آن
کودک همواره باید مورد ارزیابی قرار بگیرد تا میزان پیشرفت او و نقاط قوت و ضعف او بررسی شده و مطابق با نتایج این ارزیابی‌ها برای ادامه‌ی یادگیری او برنامه‌ریزی شود. این ارزیابی می‌تواند توسط مربی یا والدین انجام شود.
چالش‌ها و موانع تربیت کودک دوزبانه
دوزبانه شدن کودکان گرچه مزایای زیادی دارد اما به این سادگی اتفاق نمی‌افتد و در این مسیر چالش‌ها و موانع مختلفی وجود دارد که در این قسمت آنها را شرح می‌دهیم تا با دید بازتری در این مسیر گام بردارید.
1. کمبود زمان و منابع آموزشی: والدینی که خود مشغله‌ی کاری دارند، ممکن است فرصت کافی برای تمرین مداوم زبان دوم با فرزندشان را نداشته باشند. همچنین، برخی در یافتن مهدکودک یا مدرسه‌ی دوزبانه دچار مشکل می‌شوند. البته امروزه با رشد تکنولوژی این مشکل قابل حل بوده و می‌توانید از منابع آنلاین برای آموزش کودک خود کمک بگیرید؛ انواع پلتفرم‌های آموزشی، نرم‌افزارها و سایت‌های تعاملی برای یادگیری زبان کودک در دسترس است.
2. کمبود انگیزه و نبود علاقه در کودک: کودکان به علت انرژی بالایی که دارند همواره دوست دارند سرگرم بازی و تفریح باشند و مسلما اغلب از آموزش فرار می‌کنند؛ بنابراین اگر آموزشی جذاب و سرگرم‌کننده ارائه نشود ممکن است کودکتان دل به کار ندهد و در این مسیر شما را همراهی نکند. پس همواره باید سعی کنید فرآیند یادگیری را با بازی و تفریح ترکیب کنید و خلاقیت را در فرایند آموزش دخیل کنید. مثلاً بازی‌های نمایشی، مسابقات لغت‌سازی یا داستان‌سرایی همگی می‌توانند انگیزه‌ی کودک را بالا ببرند.
3. تفاوت سطح زبانی والدین یا اطرافیان: گاهی یکی از والدین به زبان دوم تسلط بالاتری دارد و دیگری ممکن است اصلاً به آن زبان آشنا نباشد. این تفاوت سطح ممکن است مانع پرورش کودک دوزبانه شود. در این مواقع می‌توانید از تکنیک “یک والد، یک زبان” استفاده کنید یا حتی خودتان همزمان با کودک به یادگیری زبان دوم بپردازید تا یک تجربه‌ی یادگیری مشترک به وجود آید.
معایب دوزبانه شدن کودک
گرچه دوزبانه شدن کودک مزایای بسیاری دارد اما معایبی نیز دارد که نمی‌توان از آنها چشم‌پوشی کرد.
- تاخیر در یادگیری زبان: کودکان دوزبانه ممکن است دیرتر از هم‌سن و سالان خود بتوانند زبان و به خصوص زبان مادری را فرا بگیرند. این کودکان از آن‌جایی که درگیر یادگیری زبان دوم می‌شوند، شاید نتوانند یادگیری دو زبان به طور همزمان را مدیریت کنند و در نتیجه دیرتر به تسلط لازم دست پیدا کنند. البته این حالت اغلب موقتی بوده و بعد از مدتی از بین می‌رود.
- اختلاط زبان‌ها: کودکان دوزبانه ممکن است گاهی هنگام صحبت کردن کلمات یا عبارات زبان مادری خود را با زبان دوم ترکیب کنند؛ این پدیده که «کد سوئیچینگ» می‌گویند ممکن است موجب سردرگمی کودک شود اما اغلب موقتی است و اگر روش یادگیری اصولی باشد مشکل خاصی ایجاد نمی‌کند.
- نیاز به تلاش و زمان بیشتر برای یادگیری: یادگیری دو زبان به‌طور همزمان طبیعتا نیازمند زمان و انرژی بیشتری است. والدین باید در این مسیر کودک را همراهی کرده و شرایطی را فراهم کنند که کودک بتواند با استفاده از روش‌های خلاقانه و جذاب هر دو زبان را به درستی بیاموزد. تحقق این شرایط کار آسانی نیست و هر کسی از عهده‌ی آن برنمی‌آید.
- نیاز به هماهنگی بین خانه و محیط آموزشی: یکی از چالش‌هایی که کودک دوزبانه ممکن است با آنها روربرو شود این است که در مدرسه یا مهد کودک در معرض یک زبان و در خانه در معرض یک زبان دیگر قرار بگیرد و دچار سردرگمی شود و بر عملکرد تحصیلی او تاثیر منفی بگذارد.
باورهای غلط درباره‌ی دوزبانه شدن کودک
بسیاری از والدین تردید دارند که آیا کودک خود را به سمت دوزبانه شدن سوق دهند یا نه چرا که باورهای غلطی در این زمینه وجود دارد. این باورهای غلط موجب می‌شوند والدین مانع دوزبانه شدن کودک خود بشوند. حالا این باورهای غلط چه چیزهایی هستند؟ در ادامه به آنها می‌پردازیم:
- دوزبانه شدن کودکان امکان‌پذیر نیست؛
برخی بر این باورند که فقط کودکان باهوش می‌توانند دوزبانه شوند و دوزبانه شدن برای تمام کودکان امکان‌پذیر نیست در صورتی که این باور اشتباه است و هر کودکی با استفاده از راهکارهای درست و اصولی که در این مقاله نیز به آنها اشاره کردیم، می‌تواند زبان دوم را یاد گرفته و از آن استفاده کند.
- دوزبانگی موجب سردرگمی کودک می‌شود؛
کودکان هنگام یادگیری زبان مادری نیز ممکن است گاهی به جای استفاده از کلمات و عبارات از ایما و اشاره برای انتقال منظور خود استفاده کنند پس اینکه تصور کنیم اگر کودکی هنگام صحبت کردن زبان مادری و زبان دوم را با هم ترکیب کند یعنی دوزبانه شدن موجب سردرگمی او شده و به قدرت تکلم او آسیب می‌زند، اشتباه است.
- دوزبانه شدن کودک موجب تاخیر در یادگیری مهارت کلامی او می‌شود؛
برخی تصور می‌کنند که اگر کودکی شروع به یادگیری زبان دوم کند، در یادگیری زبان مادری‌اش اختلال ایجاد شده و زبان مادری را نیز دیرتر یاد می‌گیرد؛ در نتیجه با تاخیر به مهارت کلامی در این زبان دست پیدا می‌کند؛ در صورتی که اینطور نیست چرا که کودکان توانایی یادگیری مهارت‌های مختلف را به طور همزمان دارند و تاخیر در یادگیری مهارت کلامی امری طبیعی است و کودکان زیادی ممکن است با آن مواجه شوند.
- برای پرورش کودک دو زبانه والدین باید به زبان دوم تسلط داشته باشند.
گرچه والدین در تربیت کودک دوزبانه نقش بسیار پررنگی دارند اما این به این معنی نیست که حتما باید به زبان دوم مسلط باشند تا بتوانند به یادگیری کودک خود کمک کنند. آنها می‌توانند با ابزارهای موجود از جمله کارتون، موسیقی، اپلیکیشن‌ها و پلتفرم‌های آموزش زبان و… محیطی را برای فرزند خود فراهم کنند که او مدام در معرض زبان باشد و بهتر و سریع‌تر آن را بیاموزد.
سخن آخر
امروزه و با نیاز روزافزون به برقراری ارتباطات بین‌المللی، نیاز به یادگیری زبان دوم بیش از پیش احساس می‌شود. این مسئله موجب شده است که والدین نیز دغدغه‌ی پرورش کودک دوزبانه را داشته باشند و همواره به دنبال راهکارهای علمی و عملی تربیت کودک دوزبانه باشند؛ از این رو در این مقاله این راهکارها را شرح داده و به مواردی از جمله مزایا و معایب دوزبانه شدن کودک پرداختیم تا والدین با چشمی باز بتوانند در این مسیر قدم بردارند و بدانند که در این راستا چه کاری برای رشد کودکشان بهتر است. امیدواریم این مقاله برایتان مفید واقع شود. نظرات و پیشنهادات خود را با ما در میان بگذارید.
منابع
